Gareth JonesAan het einde van de vorige eeuw ontdekten vleermuisonderzoekers dat er binnen de Europa algemeen voorkomende gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) twee groepen zijn te onderscheiden die heel verschillende ultrasone geluiden maken.
Er werd eerst gedacht dat gewone dwergvleermuizen zeer variabele geluiden konden maken of dat het om een regionale verschillen ('dialect') zou gaan. Door middel van verder veldonderzoek en DNA-onderzoek bleek echter dat het in werkelijkheid om twee verschillende soorten gaat. Daarmee kent Europa sinds enkele jaren een nieuwe vleermuissoort: de kleine dwergvleermuis (Pipistrellus pygmaeus). De kleine dwergvleermuis is in de ons omringende landen al waargenomen maar in Nederland nog niet. Het is echter niet uitgesloten dat de soort wel in Nederland voorkomt maar tot nu toe over het hoofd is gezien. Daarom roept de Vleermuiswerkgroep Nederland (VLEN/VZZ) vleermuiswerkers op om op 9 en 10 mei gericht te gaan zoeken naar de kleine dwergvleermuis. Om het zoeken naar de kleine dwergvleermuis zo goed mogelijk te laten verlopen maakte Herman Limpens een uitgebreide uitleg over hoe het zoeken met behulp van de batdetector in werking gaat. Eerder plaatste Herman al een oproep in het blad Zoogdier. 
Bat-detector onderzoek Sinds het begin van de jaren 80 van de vorige eeuw gebruiken vleermuisonderzoekers in Europa en elders in toenemende mate bat detectors. Dat zijn apparaatjes waarmee de ultrasone (= voor de mens niet hoorbare) geluiden van vleermuizen worden omgezet in hoorbare geluiden en waarmee onderzoekers dus makkelijker in het veld onderzoek kunnen doen aan vleermuizen. Deze apparaatjes maakten het mogelijk om veel meer te weten te komen over het gedrag van vleermuizen en de verspreiding van vleermuizen in Europa. Maar niet veel onderzoekers hadden verwacht dat met behulp van de bat detector ook een nieuwe - veel voorkomende - soort vleermuis ontdekt zou worden. Hoe is de kleine dwergvleermuis ontdekt? Rond 1980 ontdekten vleermuisonderzoekers dat er bij de veel voorkomende gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) twee zogenaamde fonotypen voorkomen. Er bleken dwergvleermuizen te zijn die echolokatiegeluiden maakten met een piekfrequentie van rond de 45 Khz en dwergvleermuizen met echolokatiegeluiden met een piekfrequentie van rond de 55 Khz. Aanvankenlijk dachten sommige onderzoekers dat de gewone dwergvleermuizen een piekfrequentie van 45 Khz of 55 Khz kiezen, afhankelijk van de omgeving waarin ze vliegen. Deze theorie bleek echter niet te kloppen omdat uit onderzoek bleek dat in dezelfde type omgeving 45 Khz- en 55 Khz-vleermuizen door elkaar vlogen. Andere onderzoekers dachten dat er bij gewone dwergvleermuizen "twee dialecten" waren. De 55 Khz-dwergvleermuizen werden namelijk vooral gevonden in het noorden en zuiden van Europe en in bergachtige gebieden en leken in het centraal en laaggeleden delen van Europa veel minder voor te komen. In Groot-Britannië ontdekte de vleermuisonderzoeker Gareth Jones echter dat beide typen dwergvleermuizen naast elkaar voorkomen. Hij en zijn collega's ontdekten ook dat de beide typen nooit door elkaar een kolonie vormen. Ook ontdekten ze dat mannetjes van beide typen duidelijk verschillende sociale geluiden maken en dat de 45 Khz-dwergvleermuizen alléén reageren op sociale geluiden van 45 Khz dwergvleermuizen en 55 Khz-dwergvleermuizen allen op die van 55Khz dwergvleermuizen. Dat waren duidelijke aanwijzingen dat de 55 Khz dwergvleermuizen een andere soort zou kunnen zijn dan de 45 Khz-dwergvleermuizen en dat terwijl de vleermuizen op het uiterlijk niet te onderscheiden waren. DNA-onderzoek bevestigde het vermoeden dat de 55-Khz een andere soort is dan de 45 Khz gewone dwergvleermuis. Ook uiterlijk bleken er wel wat kleine maar moeilijke zichtbare verschillen te zijn. De nieuwe soort dwergvleermuis bleek gemiddeld iets kleiner te zijn dan de gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) en kreeg de naam "Pipistrellus pygmaeus". In Nederland wordt hij de kleine dwergvleermuis genoemd. Op de foto op deze pagina zie je bovenaan de kleine dwergvleermuis en onderaan de gewone dwergvleermuis. De kleine dwergvleermuis in Nederland? In Nederland is de kleine dwergvleermuis nog niet (met zekerheid) waargenomen. Dat kan twee oorzaken hebben. Ten eerste lijkt de kleine dwergvleermuis vooral voor te komen in bosrijke en waterrijke - enigszins - heuvelachtige gebieden en dergelijke gebieden hebben we in Nederland niet zo veel. Maar de kleine dwergvleermuis is al wel waargenomen in de ons omringende landen, ook op plaatsen die redelijk dicht bij de Nederlandse grens liggen! De tweede oorzaak dat de soort hier nog niet is ontdekt kan liggen in de manier waarop detectoronderzoek meestal wordt uitgevoerd waardoor we soort tot nu toe over het hoofd hebben gezien. Toch is het niet uitgesloten dat de kleine dwergvleermuis wel in Nederland voorkomt. Om erachter te komen of dat zo is roept de Vleermuiswerkgroep Nederland (VLEN/VZZ) vleermuiswerkers op om 9 en 10 mei te gaan zoeken naar de kleine dwergvleermuis. Maar wie die dagen al bezet is kan natuurlijk ook op een andere dag gaan zoeken. * Lees hier de uitleg voor de zoekactie naar de kleine dwergvleermuis. * Lees hier het artikel van Herman Limpens in Zoogdier * Op de website van Bat Conservation International staat een uitgebreid artikel over de ontdekking van de kleine dwergvleermuis. Meer informatie of vragen over deze zoekactie: Herman Limpens Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming Roghorst 99 - 6708 KD Wageningen Email to: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.